25اردیبهشت ماه روز بزرگداشت شاعر بلند آوازه پارسی گو، حکیم ابوالقاسم فردوسی است. دکتر مجید پویان، عضو هیأت علمی دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه یزد، علاوه بر ارزش های محتوایی، ادبی و تاریخی شاهنامه، صداقت در بیان همراه با ایجاز و فصاحت مثال زدنی فردوسی را از جمله عواملی می داند که قدرت شگفت تاثیرگذاری به سخن وی بخشیده و باعث ماندگاری این اثر حماسی شده است.

پی افکندم از نظم کاخی بلند

 که از باد و باران نیابد گزند

حکیم ابوالقاسم فردوسی برجسته ترین حماسه سرای فارسی و از حماسه سرایان نامی در گسترۀ  ادب حماسی جهان به شمار می آید. شاهنامه اثر سترگ او دارای ارزشمندی های بسیار است و تا کنون در پهنۀ ادب فارسی یکی از آثاری است  محققان  پرشمارترین جستارها و پژوهش را  در ایران و دیگر کشورها در باره آن سامان داده اند.

   راز ماندگاری اثر حکیم توس پس از گذاشت بیش از هزار سال از سرایش آن چیست؟ برای پاسخ دادن به  این پرسشِ بنیادین قطعا نمی توان به یک علت تامه بسنده کرد اما می توان گفت این اثر در یک پیوند دیرین با روح و روان جمعی قوم ایرانی توانسته است مرزهای زمان را در هم نوردد و هنوز هم یکی از پویاترین متون کهن ادب فارسی باشد. برخی ارزشمندی های شاهنامه را می توان در گزینه های زیر برشمرد:


ارزشهای محتوایی:

شاهنامه از والاترین معانی و مفاهیم متعالی  دنیای آرمانی انسان تا  حقیرترین و جاه طلبانه ترین رفتارهای آدمی را در بر می گیرد.انسان هایی که سراپا نیکی و فضیلت اند و می کوشند تا نیکی را در جهان بگسترانند و حکمرانانی که خودکامگی و جاه طلبی، آنان را به ورطه  بدی و اهریمنی  می افکند و مایه گرفتاری خود و دیگران می شوند. در شاهنامه رویارویی و کشاکش خیر و شر در آراسته ترین صفوف دیده می شود.

  حکیم توس همدلی خود را با شخصیتهای خردمند،اشتی جوی، میهن پرست،نیکی جوی و... به صورت آشکار نشان می دهد و فرجام بد شاهان و امرای جاه طلب را یاد آوری می کند! تا مایه پند  و عبرت دیگران شود.ازین رو شاهنامه یکسر حدیث و ستایش شاهان نیست بلکه در بسیار موارد نقد قدرت و کانون های اقتداری است که فضیلت و شان آدمی را به هیچ می انگارند.

 پند و حکمت در این اثر به حدی است که فردوسی را به حق شاعری حکیم  لقب داده اند.دعوت به خرد گرایی نیز از درونمایه های مکرر شعر اوست و نکته اینجاست که فردوسی در اثری  که در آن عناصر تخیلی(Fantastic ) وجود دارد به این میزان دعوت به خرد می کند. آشکار است که او نگران مخاطب خود است تا  در مسیر گاه تخیلی و فانتزی قصه ها از راه روشن خرد به دور نیافتد که نزد حکیم توس، خرد فضلیت است و هرکس خردمندتر و خردگراتر، ارزشمند تر.

ارزشهای ادبی/بلاغی:

 از نظر ادبی شاهنامه دارای ارزشمندی های بسیار  است.شمول آن بر روایات اساطیری ایران باستان،گنجینه  لغات و تعبیرات فارسی، تصاویر بدیع و زیبا، وصفهای درخشان و... از وجوه ارزشمند این اثر است.

ارزش تاریخی:

  فردوسی در شاهنامه داعیه تاریخ نویسی ندارد زیر او شاعر است اما رسالتی تاریخی نیز در خود می بیند. وی بر آن است تا روایات حماسی ایران را به نظم در آورد  با این همه، شاهنامه دارای بخشهای تاریخی است که قابل توجه است هر چند با پاره ای روایات تاریخی مطابقت ندارد.از سوی  دیگر این اثر قابلیت گفتمان با تاریخ را در ادوار پس ازخود تا کنون داشته است.این اثر شکل دهنده هویت تاریخی /اساطیری قومیت ایرانی است و ازین رو می تواند یکی از مهمترین عوامل وحدت بخشیدن  به اقشار  مختلف مردم ایران باشد و نقشی کم نظیر در ایجاد وفاق ملی مبتنی ایجاد کند.

جریان سازی در ادب فارسی:

شاهنامه حکیم توس یکی از اثاری است که توانسته است طیفی گسترده از آثار حماسی را پس از خود رقم بزند و بسیاری از شاعران به شیوه او  در پی حماسه سرایی بر آیند.این اثر هم چنین بیشترین تاثیر را بر هنر و ادب بعد از خود داشته است. هنر نمایش ، سینما، نقاشی، هنرهای دستی،  شعر و داستان معاصر و... از زمینه های هنر معاصر اند  که  بسیار از شاهنامه تاثیرپذیرفته اند.

ویژگی برکشندگی(تعالی بخشی):

     این ویژِگی را می توان در بسیاری از شاهکارهای هنری و ادبی دید.شاهنامه هم به دلیل نوع داستانها و آغاز و فرجام شخصیتها می تواند مخاطب را در برابر تجربه هایی قرار دهد که نیکی و بدی وپیامدهای آن را ببیند و به تنبه برسد.این که صفات بد آدمی به چه میزان ویرانگر است، خود پرهیز دادن مخاطب از بدی و اهرمن خویی است.

نمود  و نماد منش اعتدالی مردم ایران:

   دکتر اسلامی ندوشن، شاهنامه پژوه  برجسته معاصر، اثر سترگ حکیم توس را نمود و نمادی از روحیه اعتدال ایرانی بر می شمرد.چنانکه استاد بهالدین خرمشاهی نیز شعر حافظ را بازنمون  روح اعتدال ایرانی می داند.در شاهنامه دعوت به خردورزی، دینمداری، معنویت، پاکی، آزادگی و نیکی جویی و نیکی گستری بسیار است.از دیگر سو، حماسه سرای بزرگ ایران، شادمانی ها و جاذبه های  زندگانی دنیوی  را نیز خوار نمی شمرد و نصیب خود را از دنیا به  بوته نسیان نمی سپارد.

صداقت در بیان همراه با ایجاز و فصاحت  مثال زدنی او قدرت شگفت تاثیرگذاری به سخن او داده است . چنانکه مشهور است شخصیتی مانند  غزالی در یکی از مجالس وعظ و حکمت گویی خود اشاره می کند که آنچه او در چهل سال بر سرمنبر می گفته فردوسی در یکی بیت موجز  گفته است؛ بیتی که عمل به  آن کلید رستگاری آدمی است و اور ا از هر پند و موعظه دیگر بی نیاز می کند:

ز روز گذر کردن اندیشه کن

پرستیدن دادگر پیشه کن

 

مطلب این صفحه را به زبان دلخواه خود ترجمه کنید

 









  • نویسنده : یزد فردا
  • منبع خبر : خبرگزاری فردا